Η μεταμόσχευση αποτελεί την μόνη διαθέσιμη θεραπεία για ανεπάρκειες οργάνων ευρισκόμενων σε τελικό στάδιο, όπως το ήπαρ, οι πνεύμονες και η καρδιά, και την αποτελεσματικότερη θεραπεία για την νεφρική ανεπάρκεια σε τελικό στάδιο, βελτιώνοντας ταυτόχρονα σημαντικά την ποιότητα ζωής.
Η επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη αυξάνει διαρκώς το θεραπευτικό αποτέλεσμα των μεταμοσχεύσεων και ταυτόχρονα διευρύνει τον αριθμό των επιλέξιμων υποψηφίων ληπτών οργάνων. Το γεγονός αυτό δημιουργεί συνθήκες αυξημένης ζήτησης συμπαγών οργάνων προς μεταμόσχευση, με αποτέλεσμα η έλλειψη δωρητών οργάνων να αποτελεί σημαντική πρόκληση για όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ.
Ταυτόχρονα, η δωρεά και μεταμόσχευση συμπαγών οργάνων αποτελεί ένα πολύπλοκο σύστημα, που εστιάζει στην ανθρώπινη ζωή και περιλαμβάνει πτυχές νομικού, οργανωτικού, τεχνολογικού, επιστημονικού, ερευνητικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα, αλλά ταυτόχρονα επηρεάζεται από αξίες ηθικού, κοινωνικού και πολιτιστικού/θρησκευτικού περιεχομένου.
Μάλιστα, καθοριστικό παράγοντα για την δωρεά οργάνων αποτελεί η ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου.
Το Έλλειμμα Δωρητών Οργάνων στην Ελλάδα
Με βάση τα στοιχεία της έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Newsletter Transplant, για το έτος 2022 ο μέσος όρος του δείκτη δωρεάς οργάνων στην ΕΕ (αριθμός θανόντων δοτών ανά εκατομμύριο πληθυσμού) ανέρχεται σε 18,1. Τα κράτη με τον υψηλότερο δείκτη δωρεάς οργάνων είναι η Ισπανία και η Πορτογαλία, με τιμές δείκτη 47 και 31,5 αντίστοιχα, στις οποίες εφαρμόζονται πρότυπα ολοκληρωμένα συστήματα Δωρεάς και Μεταμόσχευσης Οργάνων.
Η Ελλάδα με τιμή δείκτη 6,7 ευρίσκεται στην 24η θέση της κατάταξης των 27 κρατών. Αντίθετα, η Ελλάδα κατέχει την 4η θέση στην κατάταξη για τον δείκτη μεταμοσχεύσεων νεφρού από ζώντα δότη (μεταμοσχεύσεις νεφρού από ζώντα δότη ανά εκατομμύριο πληθυσμού, στις οποίες ο δότης συνήθως προέρχεται από το οικογενειακό περιβάλλον), με τιμή δείκτη 8,1, έναντι 6,2 του μέσου όρου για την ΕΕ. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει το υφιστάμενο δυναμικό για την αύξηση των μεταμοσχεύσεων νεφρού από ζώντα δότη στην Ελλάδα.
Με βάση τα στοιχεία της ανωτέρω έκθεσης (Newsletter Transplant), το 2022 στην Ευρωπαϊκή Ένωση(27 χώρες, με συνολικό πληθυσμό 445 εκ.) πραγματοποιήθηκαν συνολικά 27.953 μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων, εκ των οποίων 16.795 (60,1%) αφορούσαν σε Νεφρό και 6.804 (24,3%) αφορούσαν σε Ήπαρ. Μάλιστα στο 18% των μεταμοσχεύσεων νεφρού το μόσχευμα προερχόταν από ζώντες δότες, ενώ αντίστοιχα στο 3% των μεταμοσχεύσεων ήπατος το μόσχευμα προερχόταν από ζώντες δότες.
Στην Ελλάδα, ειδικότερα, το 2022 πραγματοποιήθηκαν συνολικά 237 μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων, εκ των οποίων 188 (76,1%) αφορούσαν σε Νεφρό και 36 (14,1%) αφορούσαν σε Ήπαρ. Μάλιστα, στο 45% των μεταμοσχεύσεων νεφρού (84 μεταμοσχεύσεις νεφρού), το μόσχευμα προερχόταν από ζώντες δότες.
Για το 2023, αντίστοιχα, με βάση στοιχεία του ΕΟΜ, πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα συνολικά 305 μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων, εκ των οποίων 239 (78,4%) αφορούσαν σε Νεφρό και 40 (13,1%) αφορούσαν σε Ήπαρ. Επίσης, στο 44% των μεταμοσχεύσεων νεφρού (101 μεταμοσχεύσεις νεφρού), το μόσχευμα προερχόταν από ζώντες δότες.
Παράλληλα, στην Ελλάδα το 2022 στις λίστες αναμονής για μεταμόσχευση νεφρού, ήπατος, καρδιάς και πνευμόνων ήταν εγγεγραμμένοι περισσότεροι από 1.650 ασθενείς, εκ των οποίων 88% για μεταμόσχευση νεφρού (1.453 ασθενείς) και 9% για μεταμόσχευση ήπατος (145 ασθενείς).
Ο συνολικός αριθμός των νεφροπαθών ασθενών σε αναμονή μεταμόσχευσης εκτιμάται ότι έχει προοπτική σημαντικής μεγέθυνσης, αφού από τους περισσότερους των 12.500 νεφροπαθών τελικού σταδίου, οι οποίοι υποβάλλονται μακροχρόνια σε επώδυνη πολύωρη εξωνεφρική κάθαρση (με πολύ σημαντικό ετήσιο κόστος για το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης), μόνον 1.453 περιλαμβάνονταν το 2022 στην αντίστοιχη λίστα. Κατά συνέπεια, είναι απαραίτητη η αποτελεσματική συνεργασία του ΕΟΜ και των Μονάδων Μεταμόσχευσης Νεφρού, με τις Μονάδες Τεχνητού Νεφρού σε όλη την Ελλάδα, με στόχο την αξιολόγηση τησ δυνατότητας ένταξης στην λίστα αναμονής περισσότερων νεφροπαθών ασθενών σε εξωνεφρική κάθαρση.
Τέλος, από τα στοιχεία των ετήσιων εκθέσεων Newsletter Transplant προκύπτει ότι, στην Ελλάδα την τελευταία εξαετία, κατά μέσο όρο, περίπου κάθε 1 ημέρα προστίθεται 1 ασθενής στις λίστες αναμονής για μεταμόσχευση, ενώ κάθε 6 ημέρες αποβιώνει 1 ασθενής από τις λίστες αυτές.
Το Εθνικό Σχέδιο για τη Δωρεά και Μεταμόσχευση Οργάνων
Το Ίδρυμα Ωνάση το 2019 ανέθεσε στο London School of Economics (LSE), σε συνεργασία με το Imperial College London, την εκπόνηση του Εθνικού Σχεδίου για τη Δωρεά και Μεταμόσχευση Οργάνων στην Ελλάδα, με επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας εξιδεικευμένων επιστημόνων τον Καθηγητή Πολιτικής της Υγείας Ηλία Μόσιαλο και τον Καθηγητή Χειρουργικής Μεταμοσχεύσεων Βασίλη Παπαλόη. Για την εκπόνηση της Μελέτης αξιοποιήθηκε η πλέον σύγχρονη επιστημονική γνώση και δεδομένα, καθώς και οι βέλτιστες πρακτικές σε διεθνές επίπεδο από επιτυχημένα εθνικά συστήματα δωρεάς και μεταμόσχευσης οργάνων.
Η Μελέτη απετέλεσε την βάση για την κατάρτιση του νέου Θεσμικού Πλαισίου για την Δωρεά και Μεταμόσχευση Οργάνων, το οποίο ενσωματώθηκε στον Ν. 5034/2023.
Το Εθνικό Σχέδιο για τη Δωρεά και Μεταμόσχευση Οργάνων στην Ελλάδα καλύπτει με ολοκληρωμένο τρόπο όλες τις επιμέρους πτυχές και παράγοντες που διασφαλίζουν την επιτυχή λειτουργία του συνολικού Συστήματος, με έμφαση στον θεσμό του Συντονιστή Μεταμοσχεύσεων και στόχο ο ασθενής να ευρίσκεται στο επίκεντρο της φροντίδας και παράλληλα να δημιουργηθεί η απαραίτητη εμπιστοσύνη του κοινωνικού συνόλου στο Σύστημα Δωρεάς και Μεταμόσχευσης Οργάνων.
Η υλοποίηση των απαιτούμενων θεσμικού, διοικητικού και οργανωτικού χαρακτήρα ενεργειών για την πλήρη εφαρμογή του συνόλου των σχετικών προβλέψεων – διατάξεων του ανωτέρω Νόμου θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί πριν την έναρξη της λειτουργίας του Ωνάσειου Εθνικού Μεταμοσχευτικού Κέντρου (που αναμένεται στα τέλη του 2024), το οποίο θα αποτελεί ταυτόχρονα ένα κέντρο έρευνας και καινοτομίας στις μεταμοσχεύσεις και θα υποστηρίζει την λειτουργία των υφιστάμενων Μονάδων Μεταμόσχευσης Οργάνων.
Η τοποθέτηση, με χρηματοδότηση του Ιδρύματος Ωνάση, των πρώτων επτά Συντονιστών Μεταμοσχεύσεων στις ΜΕΘ ισάριθμων μεγάλων νοσοκομείων, αποτελεί το πρώτο βήμα για την αποτελεσματική προώθηση της δωρεάς οργάνων και την αύξηση των μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα και έχει οδηγήσει, ήδη, σε σημαντικά θετικά αποτελέσματα για το 2023.
Η Σημασία της Ευαισθητοποίησης του Κοινωνικού Συνόλου
Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση μιας ολοκληρωμένης και ευρείας έκτασης Επικοινωνιακής Στρατηγικής, σε σχέση με τα κρίσιμα χαρακτηριστικά του συνολικού Συστήματος Δωρεάς και Μεταμόσχευσης Οργάνων και τα οφέλη από την εφαρμογή του, καθώς και την απομυθοποίηση λανθασμένων πεποιθήσεων και αντιλήψεων, θα έχει ως αποτέλεσμα την διευρυμένη ευαισθητοποίηση των πολιτών και την σημαντική ενίσχυση της θετικής στάσης και συμπεριφοράς τους, ώστε να αυξηθεί ο αριθμός των δωρητών οργάνων και να υποστηριχθεί ουσιαστικά η επιτυχής εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου.
Η Επικοινωνιακή Στρατηγική αυτή είναι απαραίτητο να συνεχιστεί με συστηματικό τρόπο, με την υποστήριξη όλων των ΜΜΕ, μέσω της περιοδικής παρουσίασης και προβολής στοιχείων των θετικών αποτελεσμάτων από την εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου για την Δωρεά και Μεταμόσχευση Οργάνων, καθώς και επιμέρους προσωπικών ιστοριών που αφορούν, τόσο στις πράξεις ύψιστου αλτρουισμού των δωρητών, όσο και στο θείο δώρο της «νέας ζωής» των ασθενών ληπτών των οργάνων.
Ο σχεδιασμός της Επικοινωνιακής Στρατηγικής θα πρέπει να βασιστεί στα αποτελέσματα σχετικής έρευνας για την διάγνωση των σημερινών απόψεων των πολιτών, σε σχέση με τη δωρεά και τη μεταμόσχευση οργάνων.
Επισημαίνεται ότι, σύμφωνα με την τελευταία ειδική έρευνα του Ευρωβαρομέτρου για την Δωρεά και την Μεταμόσχευση Οργάνων (2009), μόλις το 14% των Ελλήνων δήλωσαν ότι γνωρίζουν το ισχύον εθνικό θεσμικό πλαίσιο για την Δωρεά και την Μεταμόσχευση Οργάνων. Επίσης, το 43% δήλωσαν ότι θα δώριζαν τα όργανα τους μετά το θάνατό τους, ενώ το 41 % θα έδιναν την συγκατάθεση τους για την δωρεά των οργάνων στενού αποβιώσαντος συγγενούς τους. Παράλληλα, διαπιστώθηκε σημαντική θετική συσχέτιση μεταξύ της σχετικής συζήτησης στην οικογένεια και της προθυμίας για δωρεά οργάνων. Τέλος, ως σημαντικότερη αιτία άρνησης για την δωρεά οργάνων δηλώθηκε η έλλειψη εμπιστοσύνης.
Η προσπάθεια για την αύξηση της δωρεάς οργάνων θα είναι μακροχρόνια και θα πρέπει να συμμετέχουμε όλοι.